တတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ ( ၁၈၈၅ )

 

တတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ

မြန်မာတို့လက်နက်ချရခြင်း
ရက်စွဲ ၁၈၈၅ ခုနှစ်
နေရာ မြန်မာ–အိန္ဒိယ
ရလဒ် ဗြိတိသျှစစ်နိုင်၊ သီပေါမင်းပါတော်မူ၊ မြန်မာအား အိန္ဒိယနယ်နမိတ်သို့ ထည့်သွင်း
စစ်ရင်ဆိုင်သည့် နိုင်ငံများယူနိုက် တက်ကင်းဒမ်း မြန်မာတပ်မှူးများ နှင့် ခေါင်းဆောင်များ
Harry North Dalrymple Prendergast သီပေါမင်း

၁၈၈၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၁၄ ရက် နေ့တွင် မြန်မာနှင့် အင်္ဂလိပ်တို့ စစ် မက်ဖြစ်ပွားခဲ့ကြသည်။ ၁၉ ရာစု တွင် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ဗြိတိသျှအင်ပါ ယာတို့ စစ်မက်ကြီး ၃ကြိမ်တိုင်တိုင် ဖြစ်ပွားခဲ့ကြသည်။

သီပေါမင်း၊ မိဖုရား စုဖုရားလတ်နှင့် မင်းသမီး စုဖုရားကြီး

ပထမ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်ပွဲ တွင် လည်း မြန်မာတို့ ရှုံးနိမ့်ခဲ့ကြရသည်။
ဒုတိယ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်ပွဲတွင်လည်း အင်္ဂလိပ်တို့အား မနိုင်ခဲ့ချေ။
တတိယ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်ပွဲတွင်လည်း မြန်မာတို့ လက်နက်ချခဲ့ကြရသည်။

သို့သော် မြန်မာတို့သည် အင်္ဂလိပ်တို့အား အဘယ်စစ်ပွဲတွင်မဆို လွယ်ကူစွာ အညံ့မခံခဲ့ကြချေ။ စစ်ပွဲသုံးကြိမ် ရှုံး နိမ့် ပြီးသောအခါ မြန်မာတို့သည် အခြေအနေ အရ သူ့ကျွန်ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ သို့သော် "သူ့ကျွန်မခံလိုသောစိတ်" ကား မြန်မာတို့၏ ရင်ဝယ် အမြဲတမ်းကိန်းအောင်းလျက်ရှိသည်။ အခြေအနေကြောင့် တစ်ထစ်မျှ ကျဆင်းခဲ့ရ သော ဘဝကို ဆယ်ထစ် ဆယ့်ငါးထစ်မျှ ရှေ့သို့ တိုးရန် သတ်မှတ်ထားကြ၏။ စိတ်ဝယ်တေးထားကြ၏။ စင်စစ် အားမတန် မာန်ချလိုရခြင်းဖြစ်သည်။ တော်လှန်ရန် စိတ်ဓာတ်ကား မြန်မာတို့ရင်ဝယ် တိုးလျက်ခုန်လျက် ရှိသည်။ မြောက်လျက် ကြွလျက်ရှိသည်။ "နေသေးသပ၊ ချုံထဲက" ဟု အားနှင့် မာန်နှင့် ငံ့လင့်လျက်ရှိကြသည်။မြန်မာတို့ စစ်ရှုံးရခြင်းကား၊ ခေတ်ကို အမှီမလိုက်နိုင်ခဲ့သော ချို့တဲ့မှုများကြောင့်သာလျှင် ဖြစ်သည်။

ဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ ( ၁၈၅၁-၁၈၅၂)

 

ဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ

ရက်စွဲ ၅ ဧပြီ ၁၈၅၁ - ၂၀ ဒီဇင်ဘာ ၁၈၅၂

ဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ် သည် ၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့၍ ၁၈၅၃ ခုနှစ် ပုဂံမင်းလက်ထက်တွင် ပြီးဆုံး သည်။

စစ်ဖြစ်ရသည့်အကြောင်းရင်း

 
အင်္ဂလိပ် ကုန်တင်သင်္ဘော ကပ္ပတိန် ဟာရိုလူဝီနှင့် ရောဘတ်ရှက်ပတ်တို့သည် ရန်ကုန်မြစ်အတွင်း၌ ရှိနေစဉ် သင်္ဘော ပေါ်၌ လူသတ်မှု ကျူးလွန်ခဲ့ကြသည်။ မြန့်မာရေပိုင်နက်အတွင်းတွင် ဖြစ်သည့်အတွက် ရန်ကုန်မြို့ဝန်က ဖမ်းဆီးဒဏ်ရိုက်သည်ကို အင်္ဂလိပ်တို့က မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ ဒုတိယအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ကို စတင်ခဲ့သည်။ ဒုတိယ အင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်တွင် မြန်မာတို့ ရှုံးနိမ့်ခဲ့ပြီး အကျိုးဆက်အနေဖြင့် စစ်လျှော်ကြေးငွေ တစ်ကုဋေပေးရပြီး အောက်မြန်မာနိုင်ငံပါ သိမ်းယူခဲ့သည်။

ပထမအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ

 ပထမအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်ပွဲ

ရက်စွဲ 1823–1826
နေရာ မြန်မာ–အိန္ဒိယ
ရလဒ် ဗြိတိသျှစစ်နိုင်၊ရန္တပိုစာချုပ်၊အာသံ၊ မဏိပူရ၊ ရခိုင် နှင့် တနင်္သာရီဒေသတို့အားဗြတိသျှအားပေးအပ်ရ။
စစ်ရင်ဆိုင်သည့် နိုင်ငံများ
ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း Flag of the Alaungpaya Dynasty of Myanmar.svg ကုန်းဘောင်အင်ပါယာ
တပ်မှူးများနှင့် ခေါင်းဆောင်များ
Charles Grant
Sir Archibald Campbell သာရာဝတီမင်း
မဟာဗန္ဓုလ (ကျဆုံး)
မဟာနေမျိုး (ကျဆုံး)

ပထမအင်္ဂလိပ်မြန်မာစစ်သည် ခရစ်နှစ် ၁၈၂၄-ခုနှစ်တွင် စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ကုန်းဘောင်ခေတ်၊ ဘကြီးတော် (စစ်ကိုင်းမင်း) လက်ထက်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ရှင်မဖြူကျွန်း ကိစ္စနှင့် ပတ်သက်၍ အငြင်းပွားရာမှ စတင် ဖြစ်ပွားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ခရစ်နှစ် ၁၈၂၆-ခုနှစ်တွင် ရန္တပိုစာချုပ်ချုပ်ဆိုပြီး စစ်ပွဲပြီးဆုံးသည်။ ပထမ အင်္ဂလိပ် မြန် မာ စစ်တွင် မြန်မာတို့ ရှုံးနိမ့်ခဲ့ပြီး အကျိုးဆက်အနေဖြင့် အာသံ၊ မဏိပူရ၊ ရခိုင် နှင့် တနင်္သာရီဒေသ တို့ကို အင်္ဂ လိပ်တို့အား ပေးအပ်ခဲ့ရသည်။ စစ်ပွဲတွင် စစ်သူကြီးမဟာဗန္ဓုလ ဓနုဖြူ တိုက်ပွဲတွင် ရဲရဲဝံ့ဝံ့ တိုက်ခိုက်ရင်း ခရစ် နှစ်-၁၈၂၅ခု၊ ဧပြီ (၁) ရက်နေ့တွင် ကျဆုံးခဲ့သည်။ ထိုစစ်ပွဲသည် မြန်မာဘုရင်ပိုင်နက်နှင့် အချုပ်အချာအာဏာ ကျရုံးရန် အဓိက အကြောင်းအရင်း ဖြစ်သည်။

■ ယူကရိန်း ခွဲထွက်ရေးပဋိပက္ခ ဖြစ်လာရတဲ့ နောက်ခံ အကြောင်းတရားတွေ

■ ယူကရိန်း ခွဲထွက်ရေးပဋိပက္ခ ဖြစ်လာရတဲ့ နောက်ခံအကြောင်းတရားတွေ

 

ရုရှားသမ္မတ ဗလာဒီမာပူတင်ကတော့ ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၁ ရက် တနင်္လာနေ့မှာပဲ ယူကရိန်းအရှေ့ပိုင်းက မော်စကို ကျောထောက်နောက်ခံပေးထားတဲ့ သူပုန်နယ်မြေတွေရဲ့ လွတ်လပ်ရေးကို အသိအမှတ်ပြုကြောင်း ကြေညာ   လိုက်ပါတယ်။ ယူကရိန်းအပေါ် ရုရှားဘက်က ကျူးကျော်လာမှာကို စိုးရိမ်နေကြတဲ့ အနောက်အုပ်စုနဲ့ ရုရှား အကြားက တင်းမာမှုဟာ ပူတင်ရဲ့ကြေညာချက်ကြောင့် မီးလောင်ရာလေပင့် ဖြစ်ခဲ့ရပါပြီ။

ယူကရိန်းရဲ့ ဗဟိုချက်မ စက်မှုဇုန်နေရာဖြစ်တဲ့ နိုင်ငံအရှေ့ပိုင်းမှာ ယူကရိန်းတပ်ဖွဲ့တွေနဲ့ ရုရှားကျောထောက် နောက်ခံပေးထားတဲ့ ခွဲထွက်ရေးသမားတွေ ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်နေရတာ ၈ နှစ်နီးပါး ရှိနေပါပြီ။ ဒီကာလအတွင်း ပဋိပက္ခတွေကြောင့် သေဆုံးရသူပေါင်း ၁၄၀၀၀ ကျော် ရှိခဲ့ပါတယ်။ နှစ်ဘက်အကြား တင်းမာမှုတွေ မြင့်တက် လာ တာ ရက်ပေါင်းများစွာ ကြာခဲ့ပြီးနောက် အခုလိုမျိုး သမ္မတပူတင်ရဲ့ခြေလှမ်း ပေါ်ထွက်လာတာပါ။

တရုတ်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးကို အရှိန်အဟုန်မြင့် တိုးတက်စေ ခဲ့သူ (သို့) တိန့်ရှောင်ဖိန်

တရုတ်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးကို အရှိန်အဟုန်မြင့် တိုးတက်စေခဲ့သူ (သို့) တိန့်ရှောင်ဖိန်

မည်သည့်နိုင်ငံတွင်မဆို နိုင်ငံကိုစတင်တည်ထောင်ခဲ့သည့် ထင်ရှားသည့်ခေါင်းဆောင်တယောက်တော့ ရှိကြ စမြဲတော့ဖြစ်သည်။ သို့သော် ထိုခေါင်းဆောင်များ၏ နောက်တွင်ထင်ရှားနာမည်‌ေကျာ်ကြားသည့် ခေါင်း ဆောင်တချို့လည်း မပါမဖြစ်ရှိကြပါသည်။ ထို့ထဲကမှ သံမဏိလိုလူ၊ လောကဓံအလှည့်အပြောင်း၊ အနိမ့်အမြင့် အတက်အကျ သာမက ဘဝတလျှောက်လုံး အခက်အခဲများစွာကို ရင်ဆိုင်ခဲ့သည့် ရှားပါးလူများထဲတွင် တိန့် ရှောင်ဖိန်လည်း တယောက်အပါအဝင်ဖြစ်သည်။

တရုတ်နိုင်ငံဟု ပြောလျှင် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံကို ထူထောင်ခဲ့သူ မော်စီတုံးကို ပထမဆုံး ပြေးမြင်ကြ မည်ဖြစ်သည်။ သို့သော် တရုတ်နိုင်ငံသမိုင်းတွင် မော်စီတုံးသာမက ချူအင်လိုင်း၊ တိန့်ရှောင်ဖိန် စသောခေါင်း ဆောင်များစွာ ပေါ်ထွက်ခဲ့ပါသည်။ မော်စီတုံးသည် တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ ဥက္ကဌလည်းဖြစ်ပြီး တော်လှန်ရေး အ တွေးအခေါ်တရပ်နှင့် နိုင်ငံသစ်ကို ထူထောင်ခဲ့သူဖြစ်သော်လည်း အမှန်တကယ် တရုတ်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု့ကို ဆောင်ကြဉ်းပေးနိုင်သူသည် တိန့်ရှောင်ဖိန်ပင် ဖြစ်သည်။ 

ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုပြိုကွဲခြင်း

[ Unicode ]

ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုပြိုကွဲခြင်း
==========================
ကမ္ဘာ့ပထမဆုံးသောကွန်မြူနစ်နိုင်ငံဖြစ်သည့် လီနင် (Lenin)တည်ထောင်ခဲ့သောဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုကြီး (Soviet Union)သည် ၁၉၉၁ ခုနှစ်တွင် ပြိုကွဲသွားခဲ့သည်။ထိုပြိုကွဲမှုနှင့်အတူ ကွန်မြူနစ်ဝါဒသည်လည်း ကမ္ဘာ မှာ ကျဆုံးသွားခဲ့သည် ဟု ပညာရှင်များက သတ်မှတ်ကြသည်။ ထိုဖြစ်စဥ်သမိုင်းများကို ပြန်လည် ကြည့်ရှု ကြ ပါစို့။

စစ်အေးတိုက်ပွဲ (Cold War)

~~~~~~~~~~~~~~~~~

၁၉၃၉ မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်အထိ ကြာရှည်ခဲ့သော ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးတွင် မဟာမိတ်နိုင်ငံများဖြစ်သည့် ဗြိတိန်၊ ပြင်သစ်၊ အမေရိကန်နှင့် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုတို့ ပူးပေါင်းပြီးတိုက်ခိုက်ခဲ့သောကြောင့် ဂျာမန်တို့၏နာဇီဝါဒ နှင့် ဂျပန်တို့၏ ဖက်ဆစ်ဝါဒ ချုပ်ငြိမ်းသွားခဲ့ရကာ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်လည်း ပြီးဆုံးသွားခဲ့သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာ စစ် ပြီး ဆုံးချိန်မှစတင်ကာ အမေရိကန်နှင့် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုတို့၏ စစ်အေးတိုက်ပွဲ ပေါ်ပေါက်လာတော့သည်

 

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်၏ဒဏ်ကို ဆိုးဝါးစွာခံခဲ့ရသောကြောင့် ဗြိတိန်တွင် ဝင်စတန်ချာချီ (Winston Churchill)၏ကွန် ဆာဗေးတစ်အစိုးရပြုတ်ကျကာ ကလီမင့် အက်တလီ ( Clement Attele)၏လေဘာပါတီအစိုးရ အာဏာရ လာလေသည်။လေဘာပါတီ၏ မူဝါဒအရ နယ်ချဲ့ကိုလိုနီစနစ်ကို မုန်းတီးသောကြောင့် လွတ်လပ်ရေးပေးရန် အပြင်းအထန်တောင်းဆိုလာကြသော ကိုလိုနီနယ်မြေအများအပြားကို လွတ်လပ်ရေးပေးခဲ့သည်။ထို့ကြောင့် ဗြိတိသျှတို့၏ နေမဝင်အင်ပါယာကြီးမှာ ပျက်သုံးသွားတော့သည်။

 

RSO နှင့် မူဂျာဟစ်ဒင် လက်နက်ကိုင်တို့၏ နောက်ခံသမိုင်း

RSO လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ မပေါ်ပေါက်ခင် ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ မေယုခရိုင် (ဘူးသီးတောင်-မောင်တော) တွင် မူဂျာဟစ်ဒင် ခွဲထွက်ရေး လက်နက်ကိုင်သောင်းကျန်းသူများ ရှိခဲ့ဖူးသည်။

မူဂျာဟစ်ဒင် လက်နက်ကိုင် သောင်းကျန်းသူများသည် ရခိုင်မြောက်ပိုင်းကို ကြီးစိုးနေခဲ့သည်ဟု မှတ်တမ်း များအရ သိရသည်။ ဒီနေရာတွင် ၁၉၄၀ ကာလများက ရခိုင်ပြည်နယ်၏ အနေအထားသမိုင်းကြောင်းကို အနည်း ငယ်တော့သိဖို့လိုသည်။

 ရခိုင်အပါအဝင် မြန်မာနိုင်ငံသည် ဗြိတိသျှလက်အောက်တွင် ကျရောက်နေချိန်ဖြစ်သည်။ လွတ်လပ်ရေးကို ကြိုးပမ်းနေသော ကာလဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှ အုပ်ချုပ်စဉ်ကာလမှာလည်း မွတ်ဆလင်နှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ရခိုင်နှင့် အခြားတိုင်းရင်းသားများ အကြားတွင် ပဋိပက္ခများ ရှိနေခဲ့ပြီးသားဖြစ်သည်။

ဂျပန်တွေ မြန်မာပြည်သိမ်းပြီး ဗြိတိသျှနယ်ချဲ့တွေ ဆုတ်ပြေးတဲ့ အချိန်မှာ ရခိုင်၏ အုပ်ချုပ်ရေးပျက်ခဲ့သလို လက်နက် ခဲယမ်းမီးကျောက်နှင့် ဒုစရိုက်မှုများလည်း အခြားနယ်များမှာကဲ့သို့ အများအပြားရှိခဲ့တာ တွေ့ရ သည်။

ကုန်းဘောင်ဖြုဝန်းမို

တိုင်းပြည်နှင့်လူမျိုး

တရုတ်ပြည်သမိုင်းအကျဉ်းချုပ် ( ၁၈၄၀-၁၉၁၉ ) လင်ယီရေး

ရှေးခေတ်တပ်မတော်မှတ်စုများ

ဘာသာလောကကျမ်း ( ဦးဖေမောင်တင် )

သကျသာကီသက္ကမလူမျိုးဖြစ်စဉ် သမိုင်း

နဝရတ်ကိုးသွယ် ( သမိုင်း )

ရခိုင်နိုင်မော်ကွန်:

သမိုင်းဝင် မင်းကွန်း စစ်ကိုင်း သူရ

အေဒီ ၁၀၀၀ မှ ၁၃၀၀ ထိ မြန်မာပြည်အုပ်ချုပ်ရေး ( ဒေါက်တာသန်းထွန်း )

မြန်မာနိုင်ငံတော်သမိုင်း ( ဦးဘရှင် )

ကျောင်းသုံးမြန်မာရာဇဝင် ( ဦးဘသန်း ၊ ဘီအေ )

ကုန်းဘောင်ရာဇဝင်ကောက်နှုတ်ချက်