ျမန္မာ့သမိုင္းထဲမွ ရ ႏၲပို

ျမန္မာ့သမိုင္းထဲမွ ရ ႏၲပို
ေမာင္သာ(ေရွ႕ေဟာင္းသုေတသန)

၂ဝ၁၄ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလပထမပတ္အတြင္းက ေနာ္ေဝနိုင္ငံပဥၥမေျမာက္ ဟာရယ္ဘုရင္ႏွင့္ မိဖုရားဆြန္ ယာတို႔သည္ ျမန္မာနိုင္ငံသို႔ ခ်စ္ၾကည္ေရးခရီးလာေရာက္ လည္ပတ္ခဲ့ၾကရာ ခရီးစဥ္ အတြင္း ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ပြဲစစ္ေျပၿငိမ္း စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည့္ ရႏၲပိုရြာတြင္ စိုက္ထူ ထားေသာ အထိမ္းအမွတ္ ေက်ာက္စာတိုင္ကို သြားေရာက္ ၾကည့္ရႈခဲ့ၾကသည္။

ရႏၲပိုသည္ ျမန္မာနိုင္ငံအထက္ပိုင္း အင္းဝၿမိဳ႕ေဟာင္း မွ ေတာင္ဘက္ မိုင္ ၄ဝအကြာ ျမင္းၿခံၿမိဳ႕မွ အထက္ ေျခာက္မိုင္အကြာ၊ ဧရာဝတီျမစ္အေရွ႕ဘက္ကမ္းေပၚ တြင္တည္ရွိေသာ ေခတ္အဆက္ဆက္ ယေန႔တိုင္အိုး လုပ္ငန္းကို အဓိကလုပ္ကိုင္လ်က္ရွိသည့္ ရြာတစ္ရြာျဖစ္ သည္။ ရႏၲပိုရြာသည္ စစ္ကိုင္းမင္းလက္ထက္ (၁၈၁၉- ၁၈၃၇)၊ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ မတ္လ ၅ ရက္ေန႔တြင္ စတင္ျဖစ္ပြား ခဲ့ေသာ ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲ၏ စစ္ေျပၿငိမ္း စာခ်ဳပ္ကို အဂၤလိပ္အစိုးရ ကိုယ္စားလွယ္ မ်ားႏွင့္ ျမန္မာ ဘုရင္အစိုးရကိုယ္စားလွယ္မ်ား ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ၾကေသာေနရာ ျဖစ္သည့္အတြက္ ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ ထင္ရွားသည့္ေနရာ တစ္ခုျဖစ္လာခဲ့သည္။

ရႏၲပိုစာခ်ဳပ္ကို ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၈၇ ခုႏွစ္ တေပါင္း လျပည့္ေက်ာ္ ၄ ရက္ (ခရစ္သကၠရာဇ္ ၁၈၂၆ ခု၊ ေဖေဖာ္ ဝါရီလ ၂၄ရက္)ေန႔တြင္ ျမန္မာဘက္မွ စစ္သူႀကီး လယ္ ကိုင္းၿမိဳ႕စားဝန္ႀကီး မင္းႀကီး မဟာမင္းလွေ က်ာ္ထင္၊ က်ီဝန္ အတြင္းဝန္မင္းႀကီး မဟာမင္းလွသီဟသူႏွင့္ အဂၤလိပ္ ဘက္မွ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ အာခီေဘာ္လ္ ကင္းဘဲလ္ (Archibald Campbell)၊ အေရးပိုင္ ေရာဘတ္စင္ (Robertson) ၊ ေရတပ္အရာရွိ ကပၸတိန္ရစ္ ခ်တ္ဘာ့ခ္် (Capt. Richard Birch) တို႔က ရႏၲပိုရြာတြင္ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ၾကသည္။

ျမန္မာတို႔သည္ လြတ္လပ္ေရးမဆုံးရႈံးမီ ႏွစ္အတန္ ၾကာကပင္ နယ္ခ်ဲ႕တို႔၏ က်ဴးေက်ာ္စစ္ပြဲမ်ားကို သုံးႀကိမ္ တိုင္ ရင္ဆိုင္ဆင္ႏႊဲခဲ့ရသည္ ။လက္နက္ခ်င္းမမၽွ၊ နည္း ပညာခ်င္းမယွဥ္နိုင္ခဲ့သျဖင့္ ျမန္မာတို႔သူ႔ကၽြန္ဘဝသို႔ ေရာက္ခဲ့ၾကရာတြင္ ရႏၲပိုစာခ်ဳပ္သည္ ပထမဆုံး ျမန္မာတို႔ ရႈံးနိမ့္ခံခဲ့ ရျခင္း မွတ္တမ္းအျဖစ္ သမိုင္းတြင္ ခဲ့ရေပ သည္။

၁၈၁၉ ခုႏွစ္ ဇြန္ ၅ ရက္ေန႔တြင္ ဘိုးေတာ္မင္းတရား ေခၚ ဗဒုံ မင္းကြယ္လြန္ခဲ့ရာ ေျမးျဖစ္သူ စစ္ကိုင္းမင္း က ထီးေမြ ဆက္ ခံခဲ့သည္။ ေနာင္အခါတြင္ ဘႀကီးေတာ္ မင္းတရားဟု အမည္ တြင္ခ ဲ့သည့္ စစ္ကိုင္းမင္းသည္ ဗဒုံမင္း ၏ ဆိုးေမြေ ကာင္းေမြ အားလုံးကို ဆက္ခံခဲ့ရသည္။ ဗဒုံမင္း လက္ထက္က ျမန္မာ တို႔ သည္မဏိပူရႏွင့္ အာသံနယ္မ်ား ကို ပိုင္ဆိုင္ခဲ့သည္။

စစ္ကိုင္းမင္း တက္လာခ်ိန္တြင္ မဏိပူရ အာသံအေရး ျပႆနာ မ်ားျဖစ္ ပြားလာမႈေၾကာင့္ ၿဗိတိသၽွတို႔ ႏွင့္ မေျပမလည္ျဖစ္ ခဲ့ရ သည္။

စစ္ကိုင္းမင္းနန္းတက္ခ်ိန္သည္ ဥေရာပ၌စစ္ပြဲမ်ား ၿပီးဆုံး ၿပီးေလးႏွစ္အၾကာျဖစ္သည္။ ၿဗိတိသၽွ တို႔သည္ ဥေရာပတြင္ သမိုင္းဝင္ ရႏၲပိုေက်ာက္တိုင္
 စစ္ေအာင္နိုင္ခဲ့သျဖင့္ နယ္ခ်ဲ႕မာန္တက္ကာ အေရွ႕တစ္လႊားမွ ၿပိဳင္ဘက္ မ်ားကိုဖယ္ရွားၿပီး ရသမၽွနယ္ တို႔ကို ကိုလိုနီအျဖစ္သိမ္းယူရန္ စိုင္းျပင္းခဲ့ေပသည္။ ျပင္သစ္ တို႔သည္လည္း ဥေရာပတြင္ စစ္ေရးအရ အဂၤ လိပ္ တို႔ကို အေလၽွာ့ေပးခဲ့ရေသာ္လည္း အာရွနိုင္ငံ မ်ားအား အဂၤလိပ္တို႔ႏွင့္အၿပိဳင္ ကိုလို နီျပဳရန္ႀကံစည္ခဲ့ သည္။

ၿဗိတိသၽွတို႔သည္ ဗဒုံမင္းလက္ထက္ ၁၇၉၅ ခုႏွစ္မွသည္ စစ္ကိုင္းမင္း နန္းတက္သည့္ ၁၈၁၉ ခုႏွစ္ထိ ႏွစ္ေပါင္း ၂၄ ႏွစ္အတြင္း အိႏၵိယနိုင္ငံ၏ နယ္ေပါင္းမ်ားစြာကို သိမ္းပိုက္ ကၽြန္ျပဳခဲ့ၾကသည္။ ၁၇၉၅ ခုႏွစ္တြင္ သီဟိုဠ္ (သီရိလကၤာ) နိုင္ငံကို လည္းေကာင္း၊ ၁၇၉၉ ခုႏွစ္တြင္ မိုင္ဆိုး (Mysone) ႏွင့္ မဒရပ္စ္ (Madras) တို႔ကိုလည္းေကာင္း ၊ ၁၈ဝ၁ ခုႏွစ္ တြင္ ယူနိုက္တက္ပေရာ့ဗင္ဆက္ (United Provinces) (ယခု အတ္တာ ပရာဒက္ခ္်ျပည္နယ္)၏ အထက္ပိုင္းေဒသ မ်ားကို လည္းေကာင္း၊ ၁၈ဝ၂ ခုႏွစ္တြင္ ဘုံေဘနယ္တြင္းမွ ဘာရိုဒါ (Baroda) ေဒသကိုလည္းေကာင္း၊ ၁၈ဝ၃ ခုႏွစ္တြင္ ဩရိသ (Orissa) နယ္ကိုလည္းေကာင္း၊ ၁၈၁၈ ခုႏွစ္တြင္ ပက္ရွဝါ (Peshwa) ႏွင့္ ရာဇပုတၱန (Rajaputana) တို႔ကို လည္းေကာင္း သိမ္းပိုက္ခဲ့ၾကသည္။ ၁၇ ရာစုကတည္းက အာရွတိုက္တြင္ ေျခကုပ္ယူကာနယ္ခ်ဲ႕ခဲ့ေသာ ၿဗိတိသၽွ တို႔သည္ ၁၉ ရာစုအစတြင္ အိႏၵိယ နိုင္ငံ၏ သုံးပုံႏွစ္ပုံေက်ာ္မၽွကို ပိုင္ဆိုင္ထားနိုင္ခဲ့သည္။ စစ္ကိုင္းမင္း သည္ ထိုအေျခအေန အခ်ိန္အခါတြင္ ၿဗိတိသၽွႏွင့္ ထိေတြ႕ဆက္ဆံရန္အေၾကာင္း မ်ား ေပၚေပါက္ခဲ့ေလသည္။

ဗဒုံမင္းလက္ထက္မွပင္ စတင္၍ ရခိုင္စစ္တေကာင္း နယ္စပ္ျပႆနာႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ၿဗိတိသၽွျမန္မာ ဆက္ ဆံေရး တင္းမာခဲ့သည္။ ဗဒုံမင္းလက္ထက္ ၁၈၁၃ ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာ တို႔ နန္းတင္ေပးထားခဲ့ေသာ မဏိပူရေ စာ္ဘြားမာဂ်စ္ဆင္း သည္ ၁၈၁၉ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပျပဳလုပ္ေသာ စစ္ကိုင္းမင္း၏ ရာဇဘိသိက္ သြန္းပြဲသို႔ လာေရာက္ရန္ ပ်က္ကြက္ခဲ့သည္။ ယင္းသို႔ ပ်က္ကြက္ျခင္း သည္ ေတာ္လွန္ျခားနားျခင္းျဖစ္ သည္ဟု စစ္ ကိုင္းမင္းကယူဆၿပီး မဏိပူရသို႔ ျမန္မာတပ္မ်ား ကို ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ မာဂ်စ္ဆင္းသည္ ျမန္မာတပ္ မ်ား ၏ တိုက္ခိုက္မႈကိုမခံနိုင္သျဖင့္ ကခ်ာ (Cachar) နယ္သို႔ ထြက္ ေျပးသြားသည္။ ကခ်ာနယ္မွာ ၿဗိတိသၽွ ပိုင္ ဆီလဟတ္ (Sylhet) နယ္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေနသည္။



အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ေလာ့ဒ္အမ္းဟတ္သည္ စစ္တေကာင္းနယ္၏ ေနာက္ေဖးတံခါးေပါက္ သဖြယ္ျဖစ္ ေသာ ကခ်ာနယ္ကို သိမ္းပိုက္ရန္ ေရွးမဆြကပင္ စီစဥ္ၿပီးျဖစ္သည္။ ကခ်ာနယ္ အတြင္း၌ ျမန္မာတို႔၏ လက္နက္ ကိုင္မ်ားတိုးတက္မ်ားျပားလာျခင္းကို သတိျပဳ၍ ေစာင့္ၾကည့္ ရန္လိုအပ္ေၾကာင္းႏွင့္ ကခ်ာနယ္အား မုခ် သိမ္းယူထားရန္လိုေၾကာင္း ၁၈၂၃ ခုႏွစ္ ဇြန္လက အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီ၏ ဒါရိုက္တာအဖြဲ႕သို႔ စာတစ္ေစာင္ ေပးပို႔အေၾကာင္းၾကားခဲ့သည္။ ျမန္မာ တို႔ကလည္း ဤအခ်က္ကို ရိပ္စားမိေသာေၾကာင့္ ကခ်ာနယ္ဘက္သို႔ အာ႐ုံစိုက္ထားၿပီး ၁၈၂၃ ခု နိုဝင္ဘာလတြင္ ဆီလဟတ္နယ္ ႏွင့္ အာသံနယ္စပ္ တစ္ေလၽွာက္၌ တပ္အင္ အား အခိုင္ အမာခ်ထားလိုက္သည္။ ကခ်ာနယ္ကို မတိုက္ခိုက္ရန္ ျမန္မာ တပ္မႉးအား ၿဗိတိသၽွတို႔က ခ်က္ ခ်င္းပင္ ေတာင္းဆိုလာခဲ့သည္။ ကခ်ာနယ္ကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေပးေရးႏွင့္ ေနသား တက်ရွိေအာင္ စီစဥ္ေပးေရးအတြက္ ဝင္ေရာက္ စြက္ဖက္ရန္ ၿဗိတိသၽွအစိုးရ၌ အခြင့္အေရး ရွိသည္ဟု အေၾကာင္းျပခဲ့ သည္။

ၿဗိတိသၽွတို႔သည္ ျမန္မာမ်ားလက္တြင္းသို႔ ကခ်ာနယ္ က်ေရာက္သြားမည္ကို စိုးရိမ္ၾကသည္။ ကခ်ာနယ္ က်သြား လၽွင္ ဘဂၤလားနယ္အေရွ႕ပိုင္းကို ျမန္မာတို႔ အလြယ္တကူ တိုက္ခိုက္နိုင္မည္ဟု ယူဆၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကခ်ာနယ္ ကို ျမန္မာတို႔ထက္ လက္ဦးေအာင္ သိမ္းပိုက္လိုက္ၿပီး အေစာင့္အေရွာက္ခံ နယ္တစ္ နယ္အျဖစ္ ေၾကညာခဲ့သည္။ ၁၈၂၃ ခုႏွစ္တြင္ ကခ်ာနယ္အတြင္းသို႔ ျမန္မာတပ္မ်ား ဝင္ေရာက္ကာ မာဂ်စ္ ဆင္း၏ တပ္မ်ားကို တိုက္ခိုက္ရာတြင္ ကခ်ာနယ္ တြင္ေရာက္ႏွင့္ေနေသာ ၿဗိတိသၽွတပ္မ်ားႏွင့္ ျမန္မာတပ္ မ်ား ရင္ဆိုင္တိုက္ပြဲမ်ား ျဖစ္ပြားသည္။ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီလတြင္ ၿဗိတိသၽွတို႔ဘက္မွ အထိနာ၍ ခံစစ္ အျဖစ္သာ ခုခံၾကသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ မဏိပူရအေရးအခင္းမွ ကခ်ာအေရးသို႔ ကူးေျပာင္းသြားၿပီး ၿဗိတိသၽွတို႔ႏွင့္ မသင့္မတင့္ျဖစ္ရသည့္ အေျခသို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ရေပသည္။ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ မတ္လ ၅ ရက္ေန႔တြင္ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ေလာ့ဒ္အင္းဟတ္ (Lord Amherst) က ျမန္မာနိုင္ငံႏွင့္ စစ္ျဖစ္ေနၿပီျဖစ္ေၾကာင္း တရားဝင္ေၾကညာခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ အာသံ၊ မဏိပူရ၊ ပန္းဝါေဒသမ်ား၌ တိုက္ပြဲအႀကီးအက်ယ္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ ဤတိုက္ပြဲမ်ားသည္ ၿဗိတိသၽွတို႔အား တပ္လန္ေအာင္ မဟာ ဗႏၶဳလႏွင့္ မင္းႀကီးမဟာသီဟသူရ (ျမဝတီမင္းႀကီးဦးစ)တို႔ ဦးစီးေသာ ျမန္မာတပ္ မ်ားက တိုက္ခိုက္နိုင္ခဲ့ၾက သည္။ မဟာဗႏၶဳလတပ္မ်ားက ပန္းဝါကို သိမ္းပိုက္လိုက္ေသာအခါ ကာလက တၱား၌ အထိတ္ တလန႔္ျဖစ္ခဲ့ၾက ရသည္။



ပန္းဝါ၌ ၿဗိတိသၽွတို႔ အေရးနိမ့္မႈေၾကာင့္ စစ္တေကာင္း ၿမိဳ႕ အေရးပိုင္သည္ ျမန္မာတို႔ ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ လာမည္ကို ခုခံကာကြယ္ရန္ စစ္အင္အားျဖည့္တင္းျခင္း၊ စစ္သား စုေဆာင္းျခင္း တို႔ကို ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ အ ကယ္၍သာ ကာလကတၱားသို႔ ျမန္မာတပ္မ်ား ခ်ီတက္လာပါက အလြယ္တကူ ေရာက္ရွိနိုင္သည္ဟု အမ်ား ကယူဆခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ပန္းဝါတြင္ အနိုင္ရၿပီး ေနာက္ မဟာဗႏၶဳလက ဆက္လက္ မတိုက္ေတာ့ သည္ ကို ၿဗိတိသၽွတို႔ သံသယျဖစ္ခဲ့ၾကသည္။

ျမန္မာတပ္မ်ားသာ စစ္တေကာင္းသို႔ ခ်ီတက္မည္ဆိုပါ လၽွင္ စစ္တေကာင္းအေရးပိုင္အျမန္အဆန္ စုေဆာင္း ဖြဲ႕စည္းထားေသာတပ္မ်ားသည္ စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕ မက်ေအာင္ ခုခံကာကြယ္ နိုင္ဖြယ္မရွိခဲ့ပါေခ်။ စစ္တေကာင္းအနီးသို႔ ျမန္မာတပ္မ်ားေရာက္လာၿပီဆိုသည္ႏွင့္ အေရွ႕ပိုင္း ဘဂၤလားနယ္တစ္နယ္လုံး အထိတ္တလန႔္ျဖစ္ကာ ၿဗိတိသၽွ အစိုးရ၏ အစီအစဥ္မ်ားမွာ ပ်က္ျပားသြားနိုင္ခဲ့ေပမည္။ အကယ္၍ မဟာ ဗႏၶဳ လသာ ျမန္ျမန္ထက္ထက္ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ပါမူ စစ္ပြဲအေနအထားမွာ ေျပာင္းလဲသြားဖြယ္ ရွိေၾကာင္း သမိုင္းပညာရွင္မ်ားက သုံးသပ္ခဲ့ၾကသည္။ မင္းႀကီး မဟာသီဟသူရ၏ အစီအစဥ္အတိုင္း စစ္တေကာင္းသို႔ ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ခဲ့လၽွင္ အဂၤလိပ္ -ျမန္မာစစ္ပြဲ၏ရလဒ္မွာ တစ္မ်ိဳးတစ္ဖုံ ေျပာင္းလဲသြားနိုင္ေၾကာင္း ေခတ္ သစ္သမိုင္း ပညာရွင္ တို႔က ယုံၾကည္ၾကေပသည္။

ၿဗိတိသၽွအစိုးရသည္ မူလစစ္ေရးအစီအစဥ္အတိုင္း ရခိုင္၊ မဏိပူရေဒသတို႔၌ စစ္တစ္မ်က္ႏွာ ဖြင့္တိုက္ေန စဥ္ စစ္သည္ေပါင္း ၁၁၅ဝဝ ျဖင့္ ဆာအာခ်ီေဘာကင္းဘဲလ္ကို ရန္ကုန္သို႔ ေရေၾကာင္း ျဖင့္ ခ်ီတက္ေစသည္။ ဤေရေၾကာင္း ခ်ီတပ္မ်ားက မာန္ေအာင္ကၽြန္း၊ ေမာ္တင္စြန္းႏွင့္ ဟိုင္းႀကီး ကၽြန္းတို႔ကို သိမ္းပိုက္ လိုက္ၾက သည္။ ပန္းဝါသို႔ မင္းႀကီး မဟာသီဟသူရခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ရျခင္း မျပဳမီ မဟာဗႏၶဳလ သည္ ''စစ္တေကာင္း၊ ပန္းဝါအေရာက္ တိုက္ခိုက္ေအာင္ျမင္ ေသာ္လည္း ကုလားတို႔ ၿငိမ္ဝပ္မည္မဟုတ္၊ ပင္လယ္ေရလမ္း သင့္ရာ ဟံသာဝတီ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ကို ထိပါးေႏွာင့္ယွက္ ရန္ ရွိပါသည္။ ဟံသာဝတီၿမိဳ႕မွာ ႏွလုံးလက္႐ုံးႏွင့္ ျပည့္စုံသူ မႉးႀကီးမတ္ႀကီးတို႔ ရပ္ေနမွသင့္ပါမည့္အေၾကာင္း'' ႀကိဳတင္၍ စစ္ကိုင္းမင္းထံ ေလၽွာက္ထားခဲ့သည္။ ဗႏၶဳလ၏ ေလၽွာက္ထားခ်က္အတိုင္း စစ္ကိုင္းမင္းက ဝန္ႀကီးသတိုးမင္းႀကီး မဟာမင္း ေခါင္ႏွင့္ ဝန္ႀကီး သတိုးမဟာ ေသနာပတိတို႔ကို ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ေမလ ၇ ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္သို႔ စုန္ဆင္းေစခဲ့ သည္။

၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ေမလ ၁ဝ ရက္ေန႔တြင္ ၿဗိတိသၽွတပ္မ်ား ရန္ကုန္သို႔ ေရာက္လာေသာအခါ ျမန္မာတို႔ဘက္မွ ၿမိဳ႕ေစာင့္ တပ္မၽွသာရွိ၍ ၿမိဳ႕တြင္းမွ ဆုတ္ေပးခဲ့ရသည္။ ထို႔ေနာက္ ျမန္မာတပ္မ်ားသည္ ၾကည္ျမင့္တိုင္တြင္ ခံတပ္အခိုင္အခံ့ ေဆာက္လုပ္ကာ စစ္ျပင္ဆင္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုစဥ္က စစ္မ်က္ႏွာ ၌ အေရးမလွျဖစ္ေန၍ မဟာဗႏၶဳလသည္ တပ္မ်ားကို ကြပ္ကဲ ၍ ႐ုတ္ျခည္းေရာက္ရွိလာေသာအခါ တိုက္ပြဲမ်ား ျပင္းျပင္း ထန္ထန္ ျဖစ္ပြားလာခဲ့သည္။



ျမန္မာတပ္တို႔၏ စစ္ခ်ီ၊ စစ္တက္၊ တိုက္ခိုက္လႈပ္ရွား မႈမ်ားမွာလည္း နည္းဗ်ဴဟာအဆင့္ မနိမ့္ေသာ္လည္း ၿဗိတိသၽွတို႔၏ လက္နက္ႏွင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား ကိုင္ေဆာင္ခဲ့ ေသာ လက္နက္ခ်င္းကား မယွဥ္သာေအာင္ ကြာ ၿခားေသာ ေၾကာင့္ မဟာဗႏၶဳလသည္ ရပ္တန႔္မခုခံနိုင္ဘဲ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မွ ဓႏုျဖဴသို႔ ဆုတ္ေပးခဲ့ရေလသည္။ ထို႔ေနာက္ ဓႏုျဖဴခံတပ္ တြင္ စစ္သည္မ်ားကို ကြပ္ကဲေနစဥ္ အဂၤလိပ္တို႔ပစ္ခတ္ခဲ့ေသာ ဗုံးဆန္ထိမွန္၍ ၁၈၂၅ ခု ဧၿပီလ ၁ ရက္ေန႔တြင္ က်ဆုံး သြားခဲ့ရေပသည္။

မဟာဗႏၶဳလ က်ဆုံးၿပီးသည့္ေနာက္ ျမန္မာတပ္မ်ားသည္ ဓႏုျဖဴၿမိဳ႕ကို လက္လႊတ္လိုက္ရ၍ အထက္ပိုင္းသို႔ ဆုတ္ခြာ ေပးခဲ့ၾကရေလသည္။ ၿဗိတိသၽွတပ္မ်ားသည္ ျမန္မာနိုင္ငံ အထက္ပိုင္းသို႔ ၾကည္းေၾကာင္း၊ ေရ ေၾကာင္းႏွစ္ဖက္ညႇပ္၍ ဆက္လက္ခ်ီတက္ၾကသည္။ ျမန္မာတပ္မ်ားသည္ ျပည္ၿမိဳ႕ အနီးတစ္ဝိုက္မွ ဆီးႀကိဳ ခုခံၾကသည္။ ျပည္ၿမိဳ႕တစ္ဝိုက္ ျဖစ္ပြားေသာ တိုက္ပြဲမ်ား ကိုဦးေဆာင္သည့္ ျမန္မာတပ္မေတာ္ တပ္မႉး တပ္ ဗိုလ္မ်ားတြင္ ရွမ္းအမ်ိဳးသမီးသုံးဦးပါဝင္သည္။ ဤတိုက္ပြဲမ်ား၌ ရွမ္းေစာ္ဘြား ၿမိဳ႕စားတို႔၏ တပ္မ်ား သည္ လည္း ျမန္မာတပ္မ်ားႏွင့္ အတူလက္တြဲ၍ ၿဗိတိသၽွတို႔အား ရြပ္ရြပ္ခၽြံခၽြံ ပါဝင္တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကရာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ မဟာေနမ်ိဳး ႏွင့္အတူ ေမာက္မယ္ေစာ္ဘြား က်ဆုံးခဲ့ရသည္။

ၿဗိတိသၽွတို႔က စစ္ႏွစ္ဖက္ညႇပ္ကာ ခဲယမ္းမီးေက်ာက္ တို႔ကိုသုံး၍ တိုက္ခိုက္မႈေၾကာင့္ ျပည္ၿမိဳ႕မွ ျမန္မာ တပ္ မ်ား ဆုတ္ခြာ၍ ဝက္ထီးကန္အရပ္မွ ခုခံၾကျပန္သည္။ ဝက္ထီးကန္ သို႔ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ေသာ ကာနယ္ မက္ဒူးေဝါ (Col.Mc Dowall) ၏ ၿဗိတိသၽွတပ္မ်ားသည္ အထိနာခဲ့ၾကသည္။ ဤတိုက္ပြဲ၌ ဗိုလ္မႉး ႀကီး မက္ဒူး ေဝါအပါအဝင္ အဂၤလိပ္ အရာရွိ ငါးေယာက္ႏွင့္ တကြ အဂၤလိပ္စစ္သားအေျမာက္အျမား၊ ကုလား စစ္ဗာရီ အေျမာက္အျမား က်ဆုံးခဲ့သည္။ ၿဗိတိသၽွတို႔ မခံမရပ္နိုင္ေတာ့ဘဲ ျပည္ၿမိဳ႕သို႔ ျပန္လည္ ဆုတ္ခြာ ၾကရသည္။ သို႔ေသာ္ မ်ား မၾကာမီကပင္ အင္အားအလုံး အရင္းျဖင့္ ျပန္လည္၍ ၿဗိတိသၽွတို႔က တိုက္ခိုက္ေသာအခါ ျမန္မာတပ္မ်ား ဆုတ္ခဲ့ရသည္။

ျပည္ၿမိဳ႕ႏွင့္ ဝက္ထီးကန္က်သြားၿပီးေနာက္ ျမန္မာတပ္ မ်ားသည္ ေျမထဲ၊ မလြန္၊ ပုဂံ၊ ေညာင္ဦး၊ ဆၿမိတ္ခုံ အစရွိ သည့္ ၿမိဳ႕ရြာမ်ားမွ ခုခံတိုက္ခိုက္နိုင္သမၽွ တိုက္ခိုက္ရင္း အဆင့္ဆင့္ ဆုတ္ခြာခဲ့ၾကရာ ေနာက္ဆုံးတြင္ ၿဗိတိသၽွတပ္ မ်ားသည္ ရႏၲပိုရြာအထိ ခ်ီတက္နိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုအခါ ျမန္မာ့လႊတ္ေတာ္သည္ စစ္ေျပၿငိမ္း စကား ဆိုရန္ စစ္ကိုင္း မင္းအား တိုက္တြန္းခဲ့ရ ေတာ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ေဒါက္တာ ယုဒသန္ (Dr.Adoniram Judson) ႏွင့္ ေဒါက္တာ ပရိုက္ (Dr.Price) တို႔ကို ၿဗိတိသၽွတပ္မ်ားရွိရာသို႔ ေစလႊတ္၍ စစ္ေျပၿငိမ္းေရးအစီအစဥ္ကို ေဆြးေႏြးေစခဲ့ ေပသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ျမန္မာအစိုးရက အာဏာကုန္လႊဲအပ္ အပ္ႏွင္းထားေသာ လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စားဝန္ႀကီး မင္းႀကီးမဟာ မင္းလွေက်ာ္ထင္၊ က်ီဝန္အတြင္းဝန္မင္းႀကီး မဟာမင္းလွ သီဟသူရတို႔သည္ ဆာအာခ်ီေဘာကင္းဘဲလ္ အပါအဝင္ အျခားအဂၤလိပ္အရာရွိတို႔ႏွင့္ ရႏၲပိုရြာတြင္ ေတြ႕ဆုံကာ ေနာင္တြင္ ရႏၲပိုစာခ်ဳပ္ဟု ထင္ရွားသည့္ စစ္ေျပၿငိမ္းေရး စာခ်ဳပ္ကို ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ၿပီး အဂၤလိပ္ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲသည္ ၁၈၂၆ ခုႏွစ္တြင္ ၿပီးဆုံးသြားခဲ့ေပ သည္။

ရႏၲပိုစာခ်ဳပ္တြင္ အပိုဒ္ (၁၁) ပိုဒ္ပါဝင္ခဲ့ရာ ေအာက္ပါ အတိုင္းျဖစ္ေပသည္။
ပထမ။ အဂၤလိပ္မင္းႏွင့္ ျမန္မာရွင္ဘုရင္တို႔သည္ စစ္ေျပၿငိမ္း၍ မိတ္သဟာယ အစဥ္အဆက္ျဖစ္ ေစ။

ဒုတိယ။ ျမန္မာရွင္ဘုရင္က အာသံျပည္ ၿမိဳ႕ရြာ၊ အကၠပတ္ ျပည္၊ ေဝသာလီျပည္ (Assamc, Cacharc, Munnipure) တို႔ကို အစိုးမပိုင္။ ေနာက္တတန္ မစီရင္ရ။ မဏိပူရၿမိဳ႕ မွာလည္း ဂမၻီရရွိန္ (Gambhir Sing) တို႔သည္ မိမိျပည္သို႔ ျပန္၍ မင္းျပဳလုပ္လိုလၽွင္ ျမန္မာဘုရင္က အဆီးအတား အေႏွာင့္အယွက္ မျပဳေန ရမည္။

တတိယ။ ေနာက္တဘန္ ျပည္ႀကီးႏွစ္ျပည္ အပိုင္းအျခားကို ျငင္းခုံရန္ အေၾကာင္းမရွိရေအာင္ အဂၤလိပ္မင္း သည္ တိုက္၍ ေအာင္ခဲ့ေသာ ရခိုင္၊ ယမ္းျဗဲ၊ မာန္ေအာင္၊ သံတြဲတည္း ဟူေသာ ရခိုင္ျပည္ႀကီးကို အစဥ္ယူ၍ ေမာ္တင္စြန္းေစတီႀကီး ထိ စပ္ၾကားအပိုင္းအျခားျဖစ္ေစ။ ေနာက္မွအပိုင္းအျခား ျငင္းခုံရန္ရွိလၽွင္ အဂၤလိပ္ မင္း၊ ျမန္မာမင္းက ခန႔္ထားေသာ သူတို႔သည္ အထက္နယ္နိမိတ္အတိုင္း မွန္ကန္ေအာင္ စီရင္ ေစ။ ခန႔္ထားေသာသူတို႔လည္း အရာရွိမႉးမတ္ သူေကာင္း ျဖစ္ေစရမည္။

စတုတၳ။ ျမန္မာရွင္ဘုရင္သည္ အဂၤလိပ္မင္းကို ေယး၊ ၿမိတ္၊ ထားဝယ္၊ တနသၤာရီၿမိဳ႕ရြာ နယ္နိမိတ္၊ ေတာင္ ကမ္းကၽြန္းမ်ား ႏွင့္တကြ အပိုင္ေပးသည္။ သံလြင္ျမစ္က အပိုင္းအျခား ျဖစ္ရ မည္။ ေနာက္မွ အပိုင္းအျခား ျငင္းခုံရန္ရွိလၽွင္ အထက္ဆိုခဲ့ၿပီး သည့္အတိုင္း စီရင္ေစ။


ပဥၥမ။ ျမန္မာရွင္ဘုရင္သည္ ျပည္ႀကီးႏွစ္ျပည္ အစဥ္ မိတ္သဟာယဖြဲ႕ေစခ်င္ေသာ ေစတနာ အလိုထင္ ရွား ရွိေစ ျခင္းငွာ အဂၤလိပ္ကစစ္တိုက္၍ ကုန္စားရိပ္အနက္ အနည္း ငယ္ေျပရေအာင္ က်ပ္သုံးဒဂၤါးျပားေရ တကုေဋေပးရမည္။

ဆ႒မ။ ယခု စစ္တိုက္ၾကသည့္အတြင္း ကုလားဘက္သို႔ ဝင္စားေသာ ျမန္မာရွင္ဘုရင့္ကၽြန္၊ ျမန္မာဘက္သို႔ ဝင္စားေသာ ကုလားတို႔မွာအလိုလို ဝင္စားသည္ျဖစ္ေစ၊ အနိုင္ ဝင္စားရ သည္ျဖစ္ေစ၊ အဘယ္သူမၽွအဘက္ ဘက္သို႔ ဝင္စားသည့္အတြက္ ရာဇဝတ္မခံ အေႏွာင့္အယွက္မရွိ ေစရ။

သတၱမ။ ျပည္ႀကီးႏွစ္ျပည္ ယခုဘြဲ႕ေသာ မိတ္သဟာယ ျမဲေစ ျခင္းငွာ အဂၤလိပ္မင္းခန႔္ထားေသာ အရာ ရွိ တေယာက္၊ အေခၽြအရန္ လူငါးဆယ္၊ လက္နက္ကိရိယာအစုံႏွင့္ ျမန္မာ ၿမိဳ႕ေတာ္မွာေနေစ။ ျမန္မာ မင္းခန႔္ ထားေသာ အေရးပိုင္ အရာရွိတေယာက္ အေခၽြအရန္ လူငါးဆယ္၊ လက္နက္ ကိရိယာအစုံႏွင့္ ကုမၸဏီဘု ရင့္ၿမိဳ႕ေတာ္မွာေနေစ၊ ကုလား ျပည္မွာေနေသာ ျမန္မာမင္း၊ ျမန္မာ ျပည္မွာေနေသာကုလား မင္းတို႔သည္ မိမိေနရာဖို႔ အေတာ္အသင့္တိုက္အိမ္ကို ဝယ္လိုလၽွင္ ဝယ္၍ ေနေစ။ အသစ္တည္လိုလၽွင္ လည္း တည္ လုပ္ ေစ၊ ၎¤င္းႏွစ္နိုင္ငံႏွစ္ပါး အက်ိဳးစီးပြား ျဖစ္ထြန္းေစျခင္းငွာ ေရႊလမ္းေငြလမ္းဖြင့္၍ အခ်င္းခ်င္း ေဖာက္ကား ေရာင္းဝယ္ ျခင္း အမႈအေရး မ်ားႏွင့္ဆိုင္ေသာစာခ်ဳပ္ကို ထပ္၍လုပ္ေစ ရမည္။

အ႒မ။ စစ္မရွိ မတိုက္မီ ေႂကြးေဟာင္း ၿမီေဟာင္းရွိသမၽွ မင္းအရာရွိ ဆိုင္သည္ျဖစ္ေစ၊ ဆင္းရဲသားဆိုင္သည္ ျဖစ္ေစ၊ သစၥာရွိသည့္အတိုင္း ကုန္စင္ေအာင္ ဆပ္ေပးေစရမည္။ ေႂကြးတင္ သည့္ေနာက္ျဖစ္သည္ဆို၍ မ ကပ္မခိုေစရ။ သူ႔ဥစၥာကို အသိမ္းအယူမရွိေစရ။ စစ္တိုက္ေသာအမႈ ေၾကာင့္ အဘယ္မၽွကုလားျဖစ္ေစ၊ ျမန္ မာျဖစ္ေစ သူ႔ဥစၥာကို အသိမ္းအယူမရွိေစရ။ အဂၤလိပ ရွင္ဘုရင့္ကၽြန္ျဖစ္တို႔သည္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ေသ၍ အေ မြခံမရွိလၽွင္ က်န္ရစ္ေသာ ဥစၥာ ပစၥည္းရွိသမၽွကို ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ေနေသာ အဂၤလိပ္အေရး ပိုင္လက္သို႔ ကု လားျဖဴထုံးစံအတိုင္း အပ္ရမည္။ ထိုနည္း အတူ ျမန္မာမင္း ကၽြန္ျဖစ္သူတို႔သည္ အဂၤလိပ္နိုင္ငံ တြင္ေသ၍ အေမြခံမရွိ လၽွင္ က်န္ရစ္ေသာ ဥစၥာပစၥည္း ရွိသမၽွကို အဂၤလိပ္နိုင္ငံတြင္ေနေသာ ျမန္မာမင္းအေရးပိုင္ အရာရွိလက္သို႔ အပ္ရမည္။

နဝမ။ အဂၤလိပ္ သေဘၤာမ်ားကို ျမန္မာၿမိဳ႕ဆိပ္သို႔ ဝင္ ေရာက္လၽွင္ တက္မခၽြတ္ အေျမာက္မခ်ဘဲ ေနသ ကဲ့ သို႔  အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕ဆိပ္သို႔ ဝင္ေရာက္ေသာ ျမန္မာ သေဘၤာသည္ လည္း အေႏွာင့္အယွက္ မရွိဘဲေနရမည္။



ဒသမ။ အဂၤလိပ္မင္းႏွင့္ မိတ္သဟာယဖြဲ႕ေသာ ယိုး ဒယား ရွင္ဘုရင္သည္ အဂၤလိပ္ဘက္သို႔ စစ္ကူ၍ဝင္စား လာသည္မွာ ယခုလုပ္ၾကေသာ မိတ္သဟာယ စာခ်ဳပ္ အပါအဝင္ျဖစ္သည္ကို မွတ္ရမည္။

ဧကာဒသမ။ ယခုလုပ္ေသာ မိတ္သဟာယစာခ်ဳပ္ကို ျမန္မာဘုရင္ ခန႔္ထားေတာ္မူေသာ အေရးပိုင္ သံတမန္ တို႔သည္ လက္မွတ္၊ တံဆိပ္ခပ္ႏွိပ္ရမည္။ အခ်ဳပ္ခံရေသာ အဂၤလိပ္၊ အေမရိကန္ အစရွိေသာ ကုလားျဖဴ၊ ကု လားနက္ ရွိသမၽွတို႔ကို အဂၤလိပ္အေရးပိုင္ သံတမန္တို႔ လက္သို႔ အပ္ရမည္။ ၎ဣျႏၵိယတိုင္းကို အစိုးရေ သာ ကုမၸဏီရွင္ ဘုရင္သည္ခံဝန္၍ လက္မွတ္ တံဆိပ္ခပ္ေသာ စာခ်ဳပ္ကို ယင္းလအတြင္း ျမန္မာဘုရင္ လက္ေတာ္သို႔ ျပန္၍ေပးလိုက္ ရမည္။ အဂၤလိပ္မင္းခ်ဳပ္ထားသည့္ ျမန္မာလူရွိသမၽွ တို႔ကို အဂၤလိပ္ျပည္မွ အလ်င္အျမန္ေခၚခဲ့၍ ျမန္မာ မင္းလက္သို႔ အပ္ရမည္။

(စာခ်ဳပ္ပါ မူလစာလုံးေပါင္း သတ္ပုံအတိုင္းျဖစ္ပါသည္။)

ရႏၲပို စာခ်ဳပ္အရ ျမန္မာတို႔က အဂၤလိပ္တို႔ကို စစ္ ေလ်ာ္ေၾကး ေငြက်ပ္တစ္ကုေဋႏွင့္ ရခိုင္၊ တနသၤာရီ ႏွင့္ မ ဏိပူရနယ္တို႔ကို ေပးအပ္လိုက္ရေတာ့သည္။ ျမန္မာ့ သမိုင္းတစ္ေလၽွာက္ မိမိတို႔ပိုင္ဆိုင္ခဲ့ေသာ နယ္ေျမ မ်ား အား တိုင္းတစ္ပါးသားတို႔အား ေပးလိုက္ရျခင္းသည္ မေမ့နိုင္ေသာ ရင္နာဖြယ္ျဖစ္ရပ္ ျဖစ္ခဲ့ရေပသည္။ အဂၤလိပ္ တို႔သည္ ျမန္မာတို႔ အေပၚနိုင္ လိုမင္းထက္ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆို အၿပီး ၁၈၂၆ ခုႏွစ္ မတ္လဆန္းတြင္ တပ္ မ်ား႐ုပ္သိမ္း ခဲ့သည္။

မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓာတ္ ထက္သန္လွေသာ ျမန္မာလူမ်ိဳး တို႔သည္ မိမိတို႔နိုင္ငံကို ခ်စ္ျမတ္နိုးၾကရာဝယ္ နိုင္ငံေတာ္ အား တိုင္းတစ္ပါးသားတို႔ မေႏွာင့္ယွက္၊ မထိပါးနိုင္ေစ ရန္ ခိုင္မာေသာ၊ ေခတ္မီတိုးတက္ေသာအင္အား တစ္ရပ္ ကို ထူေထာင္ၾကရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း အဂၤလိပ္တို႔ႏွင့္ ျဖစ္ ပြားခဲ့ေသာ စစ္ပြဲမ်ားက သင္ခန္းစာေပး၊ မီးေမာင္းထိုးၿပ ခဲ့သည္ဟု ယူဆမိပါသည္။

ျမန္မာတို႔ထံမွ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးရရွိသြားေသာ ေရႊႏွင့္ ေငြမ်ားကို တင္ေဆာင္သြားခဲ့သည့္ အဂၤလိပ္ သေဘၤာ (Alligator) သည္ ယူနီယံဂ်က္အလံကိုလႊင့္ထူကာ ရန္ကုန္ျမစ္အတြင္းမွ ထြက္ခြာသြားခဲ့ သည့္ပုံရိပ္ကို စဥ္း စားမိသူတိုင္း မ်ားစြာေၾကကြဲဝမ္းနည္းၾကရေပ ေတာ့သည္။ ရႏၲပိုရြာတြင္ စစ္ေျပၿငိမ္းခဲ့ရသည့္ အနိုင္ အထက္ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆိုခံခဲ့ရေသာ အထိမ္းအမွတ္ ေက်ာက္စာတိုင္သည္ ျမန္မာတို႔အား နယ္ခ်ဲ႕တို႔အနိုင္ က်င့္ခဲ့မႈ၏ သက္ေသတစ္ရပ္အျဖစ္ ယေန႔တိုင္တည္ရွိ ေနေပ ေတာ့သည္။

လင့္၊https://www.moi.gov.mm/?q=news/13/11/2018/id-5554